Khởi đầu thành công

Downey khởi đầu sự nghiệp bằng các vai diễn trong nhà hát. Năm 1985, ông trở thành một phần của nhóm diễn viên trẻ tuổi tham gia chương trình hài Saturday Night Live. Nhưng chỉ 1 năm sau, dưới áp lực của những lời chỉ trích cũng như đánh giá thấp, ông và các đồng nghiệp trẻ khác đã dần bị thay thế.[8] Cũng trong năm này, ông đã có một bước đột phá khi đóng thành công vai Jimmy Parker trong phim Tuff Turf của đạo diễn Fritz Kiersch, và sau đó là một tên lưu manh trong phim Weird Science của John Hughes. Sau đó, John Hughes từng cân nhắc cho ông thủ vai Duckie trong phim Pretty in Pink (1986),[10][11] nhưng cuối cùng vai diễn lại thuộc về Jon Cryer. Vai diễn chính đầu tiên của Downey là Molly Ringwald trong phim The Pick-up Artist. Vì những điều trên và các bộ phim mà Downey đã đóng trong suốt thập niên 80 nên đôi khi ông còn được gọi như là một thành viên của nhóm  Brat Pack.[8][12]

Năm 1987, Downey đóng vai Julian Wells, một cậu thanh niên giàu có nhưng nghiện ngập và đang mất kiểm soát, trong một phiên bản khác của tiểu thuyết Less Than Zero của nhà văn Bret Easton Ellis. Diễn xuất của ông trong phim được giới chuyên môn rất ngợi ca.[13] Thành công của phim đã đưa Downey tới những bộ phim lớn hơn với sự góp mặt của nhiều diễn viên tên tuổi như Chances Are (1989) (diễn cùng Cybill Shepherd và Ryan O'Neal), Air America (1990) (diễn cùng Mel Gibson), Soapdish (1991) (diễn cùng Sally Field, Kevin Kline và Whoopi Goldberg).

Năm 1992, Downey đảm nhiệm vai Charlie Chaplin trong phim Chaplin (1992), một vai diễn đòi hỏi ông phải chuẩn bị một cách toàn diện, chẳng hạn như học chơi Violin và chơi quần vợt bằng tay trái... Thậm chí ông đã có riêng một Huấn luyện viên chỉ để bắt chước các động tác của Chaplin.[14] Vai diễn đã mang lại cho Downey một đề cử Oscar cho nam diễn viên chính xuất sắc nhất lần thứ 65 (Giải thưởng năm đó thuộc về Al Pacino với bộ phim Scent of a Woman).[15] Những bộ phim khác của Downey trong thập kỉ 90 có thể kể đến như Heart and Souls, Only You, Natural Born Killers, Restoration, Two Girls and a Guy, Black and White, Short Cuts, Richard III, và The Last Party, phim tài tài liệu do chính ông viết.

Những rắc rối trong sự nghiệp (1996 - 2001)

Suốt từ năm 1996 đến 2000, Downey đã bị bắt giữ nhiều lần với lời buộc tội sử dụng cocain, Heroin và cần sa.[16] Ông bị đưa vào trại cai nghiện nhưng đều không có hiệu quả. Giải thích với thẩm phán ông nói rằng: "Khi đó tôi có cảm tưởng như thể mình đang nhét súng vào trong miệng, còn tay thì đang đặt trên cò súng vậy, và tôi thấy thích mùi vị kim loại của khẩu súng." ("It's like I've got a shotgun in my mouth with my finger on the trigger, and I like the taste of the gun metal.").[17] Downey đã thú nhận rằng, sở dĩ ông khó cai thuốc là bởi vì ông đã bị nghiện từ hồi 8 tuổi, và chính cha ông, một người nghiện thuốc, đã lôi kéo ông vào con đường nghiện ngập.[17]

Tháng 4 năm 1996, Downey bị bắt vì tội tàng trữ Heroin, Cocain và vũ khí khi đang lái xe quá tốc độ trên đại lộ Sunset. Một tháng sau, trong khi đang được tạm tha, ông đã đột nhập vào nhà một người hàng xóm khi đang bị ảnh hưởng bởi chất kích thích và đã gục trên giường.[18][19] Ông liền bị bị kết án 3 năm thử thách và yêu cầu bắt buộc phải kiểm tra nghiện thuốc. Tuy nhiên, việc không vượt qua cuộc xét nghiệm tra theo lệnh của tòa đã khiến Downey phải dành 4 tháng trong trại cai nghiện Los Angeles County. Sau đó ông tiếp tục bị bắt giữ một lần nữa vào năm 1999 cũng với lý do tương tự. Lần này ông bị kết án tù 3 năm trong trại California Substance Abuse Treatment Facility and State Prison. Trong khoảng thời gian này, các dự án phim của ông bị hủy, ngoại trừ phim In Dream. Ông cũng được thuê để lồng tiếng cho The Devil trong loạt phim hoạt hình God, the Devil and Bob trên kênh NBC, nhưng ông đã bị sa thải khi không đến các buổi tập.[20][21]

Sau một năm trong trại cai nghiện, với số tiền bảo lãnh 5000 USD, Downey bất ngờ được thả tự do. Thẩm phán đã quyết định rằng tổng thời gian ông bị giam giữ đã đủ để được ra tù sớm. Một tuần sau, ông tham gia bộ phim truyền hình nổi tiếng Ally McBeal trong vai người yêu mới của nhân vật chính do Calista Flockhart thủ vai.[22] Diễn xuất của ông được giới phê bình đánh giá cao. Một năm sau, ông được một đề cử giải Emmy cho nam diễn viên phụ xuất sắc nhất hạng mục phim hài và một giải thưởng Quả cầu Vàng cho nam diễn viên phụ xuất sắc nhất hạng mục phim truyền hình.[23][24] Ông cũng xuất hiện trong vai trò tác giả và ca sĩ trong Album của phim Ally McBeal: For Once in My Life. Mặc dù thành công của bộ phim là rất rõ ràng, nhưng Downey vẫn khẳng định rằng vai diễn của ông đã được thổi phồng. Tháng 1 năm 2001, ông nhận lời mời đóng vai Hamlet trong bộ phim cùng tên của đạo diễn Mel Gibson..[25]

Trước khi kết thúc mùa đầu tiên của Ally McBeal, Downey đã bị cảnh sát bắt giữ khi họ tìm thấy trong phòng của ông tại khách sạn Merv Griffin's Hotel và tại Givenchy Spa cocain và valium.[26][27] Mặc dù nếu bị kết án ông sẽ phải đối mặt với mức án lên đến 4 năm 8 tháng, Downey vẫn ký hợp đồng với Ally McBeal, theo đó ông sẽ vẫn tham gia ít nhất 8 tập của bộ phim.[28]

Tháng 4 năm 2001, khi đang được tạm tha, cảnh sát Los Angeles đã phát hiện ra Downey đang đi lang thang chân trần ở thành phố Culver, ngay bên ngoài Los Angeles. Ông bị tạm giam vì nghi ngờ sử dụng thuốc, nhưng lại được thả sau vài giờ, dù cho kết quả xét nghiệm cho thấy ông có cocain trong người.[29][30] Sau lần đó, nhà sản xuất David E. Kelley cùng các giám đốc điều hành khác của Ally McBeal đã ngay lập tức ra lệnh viết lại kịch bản và bấm máy lại các cảnh quay, đồng thời loại bỏ Downey ra khỏi bộ phim, dù cho sự thật là chính vai diễn của ông đã làm hồi sinh Ally McBeal.[31] Vụ bắt giữ ở Culver cũng khiến ông bị mất vai trong phim America's Sweethearts.[30] Sau đó, việc ông tiếp tục bị giam giữ cũng đã buộc Gibson phải hủy dự án Hamlet. Vào năm 2001, Downey không bào chữa gì với những lời cáo buộc ở Palm Spring để tránh án tù. Thay vào đó, ông sẽ được chuyển tới trung tâm phục hồi với thời gian thử thách là 3 năm, đó là một quyền lợi từ Đề xuất California 36, vốn được thông qua với mục đích giúp những những người nghiện ngập vượt qua cơn nghiện của họ thay vì phải vào tù.[32]

Sự nghiệp quay trở lại

Giai đoạn 2001- 2008

Sau 5 năm nghiện ngập, bị bắt giữ, đi cai nghiện, rồi bị nghiện lại,... cuối cùng Downey đã hoàn toàn thoát khỏi ảnh hưởng của thuốc và sẵn sàng quay trở lại với nghiệp diễn. Bàn luận về những nỗ lực cai nghiện không thành của chính mình trong quá khứ, ông nói với Oprah Winfrey rằng: "Khi ai đó nói, 'tôi tự hỏi thực sự có nên đi cai nghiện hay không ư?', à, bạn sẽ là một kẻ nhu nhược, bạn sẽ mất việc, và vợ bạn sẽ bỏ bạn. Có thể bạn sẽ muốn tự bắn một phát." Ông khẳng định: "Tôi nói rằng, 'Bạn biết không? Tôi nghĩ mình không thể để điều này tiếp diễn mãi được'. Và tôi tìm tới những sự giúp đỡ, tôi chạy đua với nó. Bạn cũng có thể tiếp cận với sự giúp đỡ theo kiểu bỏ dở giữa chừng, và bạn sẽ chẳng thu về ích lợi gì cả. Đó không phải là trở ngại để có thể vượt qua một vấn đề tưởng chừng như rất kinh khủng... Có gì là khó khi đưa ra một quyết định như vậy?".

Downey trở lại diễn vào tháng 8 năm 2001 khi xuất hiện trong video âm nhạc "I Want Love" của Elton John.[33] Trong MV này, Downey đã diễn phần hình thay John. Có tất cả 16 video, và Elton John đã chọn cái cuối cùng vì theo ông, khi đó Downey trông hoàn toàn thoải mái.[34]

Downey chỉ có thể quay trở lại với màn ảnh rộng sau khi Mel Gibson trả tiền bảo hiểm cho phim The Singing Detective (2003).[35] Canh bạc này của Gibson đã mở đường cho Downey trở lại. Ông tiếp tục tham gia phim Gothika (2003) nhưng phải chịu khấu trừ 40% tiền lương cho tới khi bộ phim hoàn thành như là tiền bảo hiểm chống lại các hành vi nghiện ngập của Downey nếu có xảy ra.  Các điều khoản tương tự cũng đã trở thành tiêu chuẩn trong hợp đồng của ông kể từ đó.[36]

Sau Gothika, Downey tham gia nhiều phim trong vai trò cả diễn viên chính và phụ như A Guide to Recognizing Your Saints, Good Night, Good Luck, A Scanner Darkly và Fur, một tác phẩm hư cấu của đạo diễn Steven Shainberg kể về cuộc đời của nhà báo nổi tiếng người Mỹ Diane Arbus.[37] Ngoài ra, ông còn được chú ý với những vai diễn trong các phim như Kiss Kiss Bang Bang, The Shaggy Dog (hãng Disney), hay Zodiac (2007) (đạo diễn David Fincher).

Ngày 23 tháng 11 năm 2004, Downey cho ra mắt album đầu tay của mình The Futurist, hợp tác với Sony Classical.[38][39] Tuy nó nhận về những ý kiến trái chiều nhưng Downey vẫn khẳng định rằng sẽ không có một dự án âm nhạc nào như vậy nữa, bởi vì ông cảm thấy rằng mọi tâm huyết dành cho album không được đền bù xứng đáng.[40]

Năm 2006, Downey quay trở lại với truyền hình khi trở thành khách mời trong tập phim "The Fat Guy Strangler" của loạt phim hoạt hình hài Family Guy. Được biết trước đó, Downey đã liên lạc với nhà sản xuất và bày tỏ mong muốn được hợp tác với họ trong một tập phim vì con trai của ông, Indio là một fan hâm mộ của chương trình này. Nhà sản xuất lập tức đồng ý và đã tạo ra nhân vật Patrick Pewterschmidt, người anh em bị tâm thần đã mất tích từ lâu của gia đình Lois Griffin dành tặng cho Downey.[41]

Giai đoạn 2008 đến nay

Dù nhận được nhiều lời khen dành cho sự thành công trong sự nghiệp nhưng tên tuổi Downey vẫn chưa gắn liền với một tác phẩm ăn khách nào. Điều đó đã thay đổi kể từ mùa hè năm 2008 khi ông tham gia 2 phim bom tấn là Iron Man and Tropic Thunder. Thành công của chúng không chỉ dừng ở mặt thương mại mà còn giúp Downey lọt vào danh sách 100 người có ảnh hưởng nhất năm 2008 theo tờ tạp chí Time. Viết về điều này, Ben Stiller nhận định:

"Yes, Downey is Iron Man, but he really is Actor Man.[...]In the realm where box office is irrelevant and talent is king, the realm that actually means something, he has always ruled, and finally this summer he gets to have his cake and let us eat him up all the way to the multiplex, where his mastery is in full effect."

--- Ben Stiller, The 2008 Time 100, entry No. 60, "Robert Downey Jr".---[42]

(tạm dịch: "Phải, Downey không chỉ là Người Sắt, anh ấy còn là một diễn viên hành động thực thụ.[...] Trong lĩnh vực nơi mà doanh thu phòng vé không còn thích hợp và tài năng là vua, lĩnh vực mà thực sự có một ý nghĩa nào đó, anh ấy luôn luôn thống trị, và cuối cùng, mùa hè này anh ấy đã sở hữu cho mình một siêu phẩm và cho chúng ta được thưởng thức kết hợp theo mọi cách, nơi mà quyền lực của anh đã có hiệu quả tối đa).

Tháng 4 năm 2009, Downey mở màn bằng phim The Soloist của đạo diễn Joe Wright. The Soloist vốn đã được hoàn thành từ giữa năm 2008, nhưng vì lịch phát hành vào cuối năm quá dày đặc nên hãng Paramount Pictures đã dời nó sang năm sau.[43] Những nhà phê bình đánh giá nó như là một ứng cử viên tiềm năng cho giải Oscar nếu nó được tung ra sớm hơn.[44] Mặc dù vậy Downey không được đề cử ở hạng mục nào.

Tiếp đó, Downey hóa thân vào nhân vật Sherlock Holmes trong phim cùng tên của đạo diễn Guy Ritchie, được hãng Warner Bros phát hành vào ngày 25 tháng 12 năm 2009.[45] Phim đã đạt doanh thu kỉ lục trong mùa Giáng Sinh ở các phòng vé trên toàn nước Mỹ, đánh bại phim Marley & Me (2008) tới gần 10 triệu USD và chỉ chịu thua Avatar. Nó cũng đứng thứ 8 trong danh sách những bộ phim có tổng doanh thu cao nhất năm 2009[46][47] (sau Avatar, Harry Potter and the Half-Blood Prince, Ice Age: Dawn of the Dinosaurs, Transformers: Revenge of the Fallen, 2012, Up và The Twilight Saga: New Moon). Sherlock Holmes đã giúp Downey nhận được một giải Quả Cầu Vàng cho nam diễn viên chính xuất sắc nhất hạng mục phim ca nhạc/phim hài. Phát biểu trong buổi lễ nhận giải, ông nói rằng đây quả thực là điều ông không hề ngờ tới bởi vì vợ ông, nhà sản xuất Susan Downey đã nói với ông rằng, người lên nhận giải sẽ là Matt Damon (đề cử cho vai diễn trong phim The Informant!).

Nối tiếp thành công to lớn của Iron Man (2008), Downey đồng ý tiếp tục đóng vai Tony Stark / Iron Man trong phiên bản phần hai của siêu phẩm Iron Man và The Avenger. Iron Man 2 nhanh chóng thu về cho nhà sản xuất 623,933,331 USD tiền vé, vượt qua phần 1 hơn 30 triệu USD, trở thành phim có doanh thu cao thứ 7 năm 2010[48] (sau Toy Story 3, Alice in Wonderland, Harry Potter and the Deathly Hallows: Part 1, Inception, Shrek Forever After và The Twilight Saga: Eclipse). Còn The Avenger thực sự là một thành công. Phim đạt doanh thu 1,46 tỉ USD toàn cầu, trở thành phim có doanh thu cao thứ ba của điện ảnh Hoa Kỳ khi chỉ đứng sau Avatar và Titanic.

Một phim đạt doanh thu cao khác của Downey trong năm 2010 là Due Date. Trong phim ông diễn chung với danh hài nổi tiếng người Hy Lạp Zach Galifianakis.[49] Phim thu về 221 triệu USD tiền vé, đứng thứ 36 trong danh sách năm 2010.[50] Tiếp đó vào năm 2011, ông trở lại với nhân vật Sherlock Holmes trong phần thứ 2 Sherlock Holmes: A Game of Shadows. Phim thu về 545,448,418 USD tiền vé, xếp thứ 12 năm 2011.

Năm 2012, Downey nhận lời đóng ''The Avenger'' với vai diễn Tony Stark / Iron Man. Phim nhận được nhiều lời nhận xét tích cực và nhanh chóng thống trị các phòng vé trên khắp thế giới, trở thành phim có doanh thu cao thứ tư của điện ảnh Hoa Kỳ.[51].[52]

Năm 2013, Downey một lần nữa đóng vai Tony Stark trong Iron Man 3.[53] Đây là phần thành công nhất của loạt phim nói về siêu anh hùng này khi đạt 1,215,439,994 USD tiền vé, đứng vị trí thứ năm trong danh sách những phim có doanh thu cao nhất của điện ảnh Hoa Kỳ.

Dự kiến trong năm 2014, Downey sẽ tham gia phim Chef và năm 2015 sẽ là Avengers: Age of Ultron.[54][55]

Vai trò ca sĩ

Robert Downey đã từng trình bày nhiều ca khúc trong các phim ông tham gia: Chaplin, Too Much Sun, Two Girls and a Guy, Friends and Lovers, The Singing Detective và Kiss Kiss Bang Bang. Năm 2004, ông cho ra mắt album The Futurist. Năm 2008, ông cùng các bạn diễn trong phim Tropic Thunder là Ben Stiller và Jack Black hát lại ca khúc Midnight Train to Georgia do Gladys Knight và The Pips thể hiện.

Tuy nhiên, bản thu thành công nhất của ông từ trước đến nay lại là một bản làm lại ca khúc giáng sinh River của Joni Mitchell. Nó đã xuất hiện trong Album của Ally McBeal Ally McBeal: A Very Ally Christmas, được tung ra vào năm 2000. Nhân vật Larry Paul mà Downey thủ vai đã hát ca khúc này trong tập phim "Tis the Season".[56] Bản thu được rất nhiều người ưu thích và luôn được phát sóng trên Radio vào mỗi dịp lễ Giáng Sinh hàng năm.